بیانیه اعلام تأسیس کانون دموکراسی و توسعه آذربایجان (کانون آذربایجان)

هر روز که میگذرد جمهوری اسلامی ایران رکورد جدیدی در بی کفایتی، فساد، ظلم و تبعیض علیه اقشار مختلف جامعه ایران بجای میگذارد. بطوریکه با این روند اکثریت مردم امید خود را برای اصلاح رژیم جهت داشتن یک زندگی معمولی از دست داده اند. در این میان، آنچه که مانع بسیج شدن این حد از نارضایتی عمومی برای تغییر میشود و اکثریت جامعه را همچنان در انفعال نگه میدارد، تردیدی است که درباره هزینه تغییر و آینده بعد از آن در اذهان مردم وجود دارد. هرچند که جمهوری اسلامی با لطایف الحیل سعی در افزایش تردید و انفعال اکثریت دارد، اما عملکرد و گفتمان اوپوزیسیون و گروههای مخالف جمهوری اسلامی نیز تاثیر چندانی در رفع شبهات ذهنی مردم نداشته است. تجربه انقلاب 57 که در استقرار دمکراسی ناموفق بود و همچنین ترس از جنگ و فروپاشی اجتماعی تردیدهایی در اذهان پدید میآورد که بدون ایجاد اعتماد و ارائه راهکارهای عقلانی کم هزینه و فراگیر نمیتوان بر آنها فائق آمد.

از سوی دیگر، بیش از یک سوم قرن از شروع موج فعلی جنبش ملی آذربایجان می‌گذرد. این جنبش پس از پایان جنگ ایران و عراق و فروپاشی شوروی جان دوباره‌ای گرفت و دوباره خواسته‌های فرهنگی و سیاسی آذربایجان در کانون توجه قرار گرفت. اگرچه آذربایجان سابقه‌ای طولانی و درخشان در مسیر دمکراتیزاسیون ایران و رفع تبعیض اتنیکی و نژادپرستی دارد، اما به‌خاطر سرکوب شدید این جنبش به‌ویژه پس از حکومت ملی آذربایجان در سال 1325، در طی دهه‌های بعدی خواسته‌های سیاسی و فرهنگی این جنبش بیشتر در قالب جریان‌های سیاسی سراسری و یا به زبانی ادبی بیان می‌شد تا این‌که در طی سه دهه اخیر با شروع فازنوین این جنبش، توانست تا بار دیگر موجویت خود را در قالب یک گفتمان اجتماعی و سیاسی مجزا به‌نمایش بگذارد.

در این میان ترکهای ایران شامل مردم و روشنفکران آذربایجانی و غیرآذربایجانی با پرداخت هزینه‌های سنگین در پی گشودن مسالمت‌آمیز گره کور تبعیض و نتایج فاجعه‌بار سیاست یکسان‌سازی صد سال اخیر برای آذربایجان و در اصل اکثریت مردم ایران بوده‌اند. امروز بعد از چند دهه تلاش برای رفع ناعدالتی و نابرابری در ساحه‌های مختلف از جمله دفاع از محیط زیست، حقوق زنان، مخالفت با تبعیض اتنیکی، مبارزه علیه نژادپرستی و البته در کنار آن سوابق طولانی مبارزات دهه‌های قبل، ما اکنون به یک گنجینه عظیم و پربها از تجربیات مبارزاتی مدنی دسترسی داریم که باید چراغ راه آینده فعالیت‌های ما برای آینده آذربایجان و ترکان ایران قرار بگیرد.

ما مؤسسان “کانون دموکراسی و توسعه آذربایجان” با تکیه بر چنین پشتوانه‌ای و احساس نیاز به تزریق جوانی و نوگرایی به جنبش ملی آذربایجان معتقدیم که با ایجاد و تقویت سرمایه انسانی این جنبش در طی سال‌های اخیر باید بسیاری از معضلات کنونی جامعه آذربایجان و ترک‌های ایران در چهارچوبی جدید توسط نیروهای سیاسی و کارشناسان مختلف به ‌شکل دموکراتیک و تخصص‌گرایانه مورد بازتعریف قرار بگیرد. ما معتقدیم:

• ضمن احترام و ارزشی که برای مبارزات مدنی و مسالمت‌آمیز فعالین ملی آذربایجان قائل هستیم معتقدیم باید فضایی فراهم شود تا صدای نسل جوان و زنان جامعه آذربایجان و این جنبش بیش از پیش شنیده شود. در همین راستا، در تشکیل کانون آذربایجان و ترکیب هئیت موسس آن، این اصل مهم مورد توجه قرار گرفته است.
• هرچند در نبود انتخابات دموکراتیک و نظرسنجی‌های مستقل از تمایل مردم، پی بردن دقیق به خواست لایه‌های اجتماعی دشوار است اما نیروهای سیاسی حتی در کشورهای محروم از دموکراسی نیز موظف به کسب شناخت از رفتار سیاسی مردم و خواست‌های آنها هستند. مجموعه رفتارهای سیاسی بدنه جامعه آذربایجان در دهه‌های سپری شده در مسائل مربوط به عموم کشور ایران و مسائل منطقه‌ای خاص آذربایجان و ترکان ایران، اگرچه حکایت از آن دارد که جنبش ملی آذربایجان و دیگر ترکان ایران با فاصله اصلی‌ترین و تاثیرگذارترین نیروی سیاسی و اجتماعی این منطقه است، اما به‌رغم نارضایتی عمیق مردم آذربایجان از وضعیت موجود، این جنبش هنوز هم در ایجاد پیوند با لایه‌های مختلف این جامعه به اندازه لازم موفق نبوده است و بجز مقاطعی خاص، قادر به ایجاد پیوندی نزدیک با اکثریت ناراضی نبوده‌اند. از اینروست که در آذربایجان نیز مثل بقیه ایران، وجود یک “قشر خاکستری” پرشمار که در عین مخالفت با نظم موجود، سازمان‌نایافته و محروم از تشکل حداقلی و رهبری سیاسی یک واقعیت مسلم است و ما با وقوف بر چنین شرایطی به‌دنبال برقراری چنین پیوندی با جامعه آذربایجان هستیم.
• نیروهای سیاسی و روشنفکران ترک آذربایجانی و غیر  آذربایجانی در طی سه دهه اخیر در تثبیت و پیش‌برد یک گفتمان نافی تبعیض و نژادپرستی در ایران، به‌ویژه از این جهت که گفتمان‌شان وجه مدنی و مسالمت‌آمیز داشته، کم و بیش موفق عمل کرده‌اند. اما متاسفانه در وجه اثباتی و ارائه پروژه‌های آلترناتیو که قادر به کسب اعتماد مردم باشند، عموماً ناموفق ظاهر شده‌اند. نوع گفتمان‌های مطرح شده از سوی روشنفکران و فعالین سیاسی آذربایجان قادر به ایجاد امید نسبت به فردای تغییرات سیاسی بزرگ در آذربایجان نیست. به‌خصوص طبقه متوسط آذربایجان که به‌دنبال یک آلترناتیو دموکراتیک و توسعه‌یافته برای آینده از طریق راه‌های کم‌هزینه و بدون خونریزی است، قرائت غالب از گفتمان سیاسی موجود آذربایجان را با شک و تردید می نگرد.
• برهمین اساس، لزوم بازنگری و تقویت گفتمان سیاسی جنبش آذربایجان به‌خصوص با اتکا به اصولی نظیر حقوق بشر، دموکراسی و توسعه که ارزش‌های جهانشمول و فراگیرند ما را در این کانون گردهم آورده است. ما باور داریم که باید از قالب‌های کلیشه‌ای و و شعارزده، گفتمان‌های پوپولیستی و عوام‌فریبانه و از چهارچوب‌های صلب و دگم ایدئولوژیک گذر کنیم تا طرحی نو دراندازیم. اگرچه ما نیز همچون بسیاری از فعالین ملی آذربایجان و روشنفکران این جنبش از وجود نگرش‌های تمامیت‌خواهانه و تنگ‌نظرانه در جریانات سیاسی مرکز و ایران و تلاش چنین جریان‌هایی برای انکار موجودیت مستقل سیاسی جنبش ملی آذربایجان و مردم آن باخبریم، اما معتقدیم بخشی از نادیده‌انگاری‌ها ما در جامعه سراسری ایران و بالاخص آذربایجان نتیجه سیاست‌های انزواطلبانه و انفعالی است که جنبش ملی آذربایجان درگیر آن است. به‌همین منظور هدف ما از بازسازی گفتمانی آذربایجان، جذب لایه‌های مختلف اجتماعی آذربایجان و کسب مشروعیت داخلی، سراسری و بین‌المللی برای حصول به آینده‌ای دموکراتیک و توسعه‌یافته برای جامعه و مردم آذربایجان است.
• برای حصول به مشروعیت گفتمانی و بازیگری فعال در معادلات سیاسی داخلی ایران، منطقه‌ای و یا بین‌المللی لازم است تا از نیروهای جوان، تحصیل‌کرده و متخصص برای توضیح و تبییین مسایل و معضلات جامعه آذربایجان و ترکان ایران استفاده شود و زیرساخت‌های تئوریک این جنبش تقویت شود و این یکی از کارویژه‌هایی است که ما در کانون دموکراسی و توسعه آذربایجان به‌دنبال تحقق آنیم.
• شکل‌گیری افکار عمومی یک جامعه، نتیجه حاصل برآینده مداخله رقابتی متغیرهای بی‌شمار و رقابت بازیگران پرتعداد برای افزایش سهم خود در تعیین مسیر نهایی است. نیروهای ملی آذربایجان در خلاء عمل نمی‌کنند و باتوجه به نیرومندی مطلق رژیم‌های حاکم صد سال اخیر در ایران، کاملاً طبیعی است نتیجه حاصل از ماجرا باب طبع نیروهای طرفدار حقوق بشر و دمکراسی نباشد. با این‌حال ما ضمن اتکا بر چنین موازین جهانشمولی معتقدیم که باید یک نگاه‌ عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه هم در میدان سیاست‌ورزی داشته باشیم و در راستای تغییرات مسالمت‌آمیز و دموکراتیک از راه‌های کم‌هزینه و بدون جنگ و خونریزی با چنین ضرورت‌هایی سازگار شویم و راه را برای تحقق آینده‌ای بهتر بگشاییم.
• در کنار زنان و جوانان، دیگر اقشار جامعه از جمله کودکان، کارگران، دیگرتوانها، بازنشسته ها و سالمندان و اقلیتهای جنسی و جنسیتی نیز از قربانیان اصلی در شرایط بحرانی اقتصادی و اجتماعی هستند. تجربه جنبشها و تغییرات اجتماعی نشان میدهد بدون شناخت و افزایش آگاهی از رنج‌ها و مطالبات هویتهای مختلف و تقویت ساختار نمایندگی این اقشار در جامعه، هیچ امیدی به تغییر وضعیت آنها در آینده نمی توان داشت. به همین دلیل، کانون آذربایجان تلاش برای شناسایی و تقویت صدای مطالبات این اقشار یکی از اهداف خود میداند.

با این رویکرد، کانون دمکراسی و توسعه آذربایجان تشکلی دمکراتیک برای گردهمآیی و همکاری نیروهای جوان، با تجربه و متخصص از اقشار و هویتهای انترسکشنال مختلف است. هدف ما، فرهنگ سازی، سازماندهی و جلب اعتماد حد اکثری با ارائه راهکارهای عقلانی، پایدار و مسئولانه برای مشکلات عدیده جامعه آذربایجان و ایران ذیل گفتمان دمکراسی و توسعه است. برای نیل به این هدف خود، ما به همراهی و همکاری نیروهای دمکراتیک و متخصص احتیاج داریم که بدینوسیله از آنها دعوت به همکاری می کنیم.

کنگره موسس کانون دمکراسی و توسعه آذربایجان (کانون آذربایجان)

21 آذر 1402 (12 دسامبر 2023)